مجله خبری تشریفات

قاعده وطرح زیرین مسجد در کشور ایران، صورت تشریفات مشهد چهار گوش دارا هستند که متضمن تصور استحکام، استقرارو ایستایی بوده و نمودگار زمین میباشد، که در ابتدا به صورت مدور گنبد منتهی می‌شود که دایره بوده و آرم عرش و قداست عوالم متعال میباشد.
این ساختار چهار گوش ودایره در مسجد اهل ایران، و نهایتاً ترفیع و سوق نگاه به نقطه پایان گنبد، مبین گران قدر تامل و تغییر تحول نظام ومرتبه میباشد، یعنی گذار از زمین به افق و از نقض به کمال و از متناهی به لایتناهی، مناسبات متقابل در بین روحانیت فقیه فوقانی، که آدم مشتاق آن میباشد و زمین جسمانی که و در آن سکنی داراست، اینگونه ذکر می گردد.
در آیگاه مسجد اهل ایران از خارج تا باطن میانسرای آن دارنده یک مقام بندی فضایی یا این که سلسله مراتب میباشد.
ابتدا یک فضای گشوده به اسم “واشـدگاه” یا این که “پیشگاه” مسجد میباشد که به پیشخان می پیوندند.
“پیشخان”، فضای وسیع جلوی سردر مسجد اهل ایران میباشد.
بعد”درگاه” مسجد یا این که به عبارتی فضای ذیل سردر میباشد که با یک”کنه”سرپوشیده می گردد.
از درگاه که بگذریم به “هشت” یا این که “هشتی” و آن گاه به “دالان” می رسیم و این دالان مارا به “میانسرای” مسجد می‌رساند. در اکثری از مسجدها نمی قدرت یک راست از هشتی به میانسرا رسید و بایستی از دو ” دالان ” در دو سوی آن سپری شد. به این سیرتکامل به فضای داخل مسجد احترام نهاده می گردد.
در حالتی که وضوخانه مساجد کشور‌ایران در پیشگاه آن نباشد، در کنار دالان که هشتی را به میانسرا میرساند، مکان می‌گیرد.
اینک به میانسرا میرویم. در چهار نمای آن تراس هایی بین هر پهلو میبینیم که مطرح ترین آن‌ها، ایوانی میباشد که در راستای محراب میباشد و به “مقصـوره” رویکرد دارااست. این تراس “پیشان” اسم داراست. گاه این حیاط به عبارتی مقصوره مسجد میگردد.
در بیشتر جاها، مقصوره دارنده یک گنبدخانه در پشت شبستان میباشد.
در کنار و در دو سوی گنبدخانه ها، گاه شبستان ردیف دار بوده که به آن “چهل ردیف” میگویند و یا این که “تنبی” بوده میباشد.
تنبی تالارهای کشیده و بی ردیف بوده که دیوارهای بلندی داشته گاه در کنار گنبدخانه، مکان ویژه ای به اسم “کناره” برای افرادی که همسایه و کناره نشین مسجد می شدند، ساخته می شد‌ه‌است.
کناره، محرابی ویژه خـودش داشته و مکان کوچکی بوده که با یک “دارآفرین” یا این که “نرده” از شبستان غیر وابسته گردیده‌است.
در مساجد کشور ایران خلال محراب اساسی، چند محراب در قسمت های دیگر آن و حتی روی ردیف ها با گچ یا این که سنگ اصلی ترین حیاط مسجد به شبستان رو به قبله روش می‌یابد.
به این سیرتکامل راستای محراب و قبله از نمای میانسرای مسجد تماما پر‌نور میباشد.
در بعضا مساجد کشور ایران که شبستانی میباشد و گنبد ندارد، محراب در شیستان چهلستونی مکان می‌گیرد.

معرق کاری عبارت میباشد از قطعه های بریده تشریفات مشهد گردیده کاشی که نقوش متعدد را از رنگهای گوناگون تراشیده و در کنار یکدیگر قرار داده و به صورت قطعاتی گرانقدر در آورده و روی دیوار نصب میگردد تا زینت قسمت سازه شود این نقوش گاهی از نقشهای گره کشی و گاهی از نقشهای متعدد مانند گل و بوته سازی اسلیمی ها که هر یک مستقل می‌توانند بنایی را زینت بخشد .

اساسا می بایست بیان کرد که راس اساسی این عمل در معماری صفوی اردبیل بوده میباشد. یکی با عمر ترین این اثر ها را می شود به مسجد کبود تبریز و آن گاه آن به روحانی صفی اشاره نمود، که بعد ها با تغییر‌و تحول پایتخت از اردبیل به اصفهان این هنر نیز همچون هنرهای دستی دیگر به فرمان فرمان روا به اصفهان منتقل شدند و آغاز به ایجاد کرد بناهای تاریخی زیرا میدان امام کردند.

کاشی هفت رنگ در بناهای معماری صفویه
کاشی هفت رنگ سبکی از کاشی کاری میباشد که نمود و زیبایی بعضا از بناهای معماری صفویه وامدار به کارگیری از این هنر زیباست که در آن از کاشی هایی با صورت و بعدها منتظم سازه بر ذوق وسلیقه استادکار و خصوصیت های محل اجرای تاثیر و در اصلً به شکلهای مربع، مستطیل، شش ضلعی و یا این که گونه های دیگر به طور آجر با رنگ مسئله غالباً سپید تهیه و تنظیم وشده میباشد در کاشی کاری راه‌های تزیینی دیگری هم وجود داراست که زیرنام اسلیمی ، گره چینی ، خط بنایی ، مقرنس کاری ، قانونی بندی ، چشمه و ظرف سازی یا این که شمسه زیاد و … که هر مورد از قیمت خاصی برخوردار‌است.

گنبد نیز یکی عناصرو خصوصیت های تشریفات مشهد معماری مسجد اسلامی میباشد و از دید رنگ و صورت ، یکی مهم‌ترین نمادهای عرفانی دنیا اسلام میباشد. تیتوس بورکهارت ، دانشمند تعالی هنر اسلامی ، معتقد بود که دیوارهای مساجد با کاشی های لعاب دار یا این که گچبری دقیق نقوش عربی یادآور سر عفاف و حجاب میباشد.

گلدسته در معماری مسجد
کارکرد گلدسته دعوت مسلمین به نماز میباشد. برجی بلند که یا این که بی مسافت ب مسجد چسبیده و یا این که در نزدکی ان ایجاد شده است.گلدسته از سده یازدهم به آن‌گاه به موادسازنده الحاقی مسجد اضافه گردیده‌است و نکته جذاب اعتنا این میباشد که در هیچ یک از مساجد اول در شهر های تماما اسلامی عراق بنایی برای دعوت به نماز ساخته نشده بود.

وضوخانه
مسلمان ها پیش از برپایی نماز باید وضو بگیرند ، براین اساس تجهیزات وضو تصاحب کردن در اکثر اوقات مساجد وجود دارااست.خصوصا در کشور ایران و هند فضای متعددی از تراس با یک استخر تبارک لبریز میگردد که حکم نوعی چشم انداز را هم داراست . این استخرها از فضای عریان ایوان می کاهند و فضایی رنگارنگ بوجود می‌آورند.

نمازخانه در معماری مسجد
در مساجد اهل ایران در میانسرای ( ایوان ) مسجد ، سکویی وجود دارااست که از کف ایوان قدری رفیعتر میباشد تا بعنوان معبر همگانی از آن استعمال نشود . این جای در شبهای فصل تابستان بعنوان نمازخانه به کار گیری می‌شود . همینطور در سوی قبله این گوشه و کنار ، مکانی زیر خیس وجود دارااست که به عبارتی محراب میباشد و امام جماعت در آنجا به اقامه نماز می ایستد .

از رسیدگی جنبه های مقداری فضاهای سنتی نتایجی برای مساجد ، مدرن بدست می‌آید که هنوز هم می اقتدار از نسبتی که میان مساحت فضاها با هم بوده ، درس هایی را فرا گرفته ، مثلا همواره شبستان اساسی قسمت اعظم زیربنای مساجد سنتی را به خویش تخصیص می‌دهد ، و در جايگاه دوم ، مبانسرا مکان می‌گیرد

مسجد نصیرالملک شیراز از طریقه تشریفات مشهد کاشی کاری ارزنده ترین مسجد کشور‌ایران و نگرش ساختمان سازی به ویژه کاشیکاری و مقرنس بیمانند میباشد.
مساحت آن ۲۸۹۰ متر مربع و ذیل بنای آن ۲۲۱۶ متر مربع میباشد.
در‌این مسجد ازشیشه های رنگی مصرف شده به همین انگیزه آن را مسجد صورتی کشور‌ایران نیز می‌گویند.
مسجد نصیرالملک یک رمز در ورودی دارااست و دو ورودی دیگر آن به کوچه جنوبی و مسجد و به امامزاده جنب آن مرتبط است.
ورودی مهم مسجد از کاشی هفت رنگ با تزیینات فراوانی از گل سرخ گل زنبق شیراز میباشد . این سردر دارنده دو جرز میباشد وهر جرز به سه نصیب تقسیم گردیده و در بالای آن یک تابلو با کاشی هفت رنگ جای دارد سردرد با یک فرورفتگی جای دارد.
از ورودی مهم مسجد نصیرالملک شیراز وارد هشتی می شویم که با یک پیچ ۹۰ مرتبه در سمت چپ به راهرویی می‌رسد که به ایوان مسجد وصل می‌شود.
این هشتی با ثواب تشکیل شده وتنها به قرینه در ورودی تابلوی از کاشی نصب شوید که در زیر این تابلو شعر دارای شهرت سعدی و اسم معمار آن فراهم میباشد.
ایوان این مسجد به صورت چهار گوش میباشد که دربین آن یک آبگینه به ارتفاع وعرض ۵/۴ در ۵ / ۱۶ متر در مقابل حیاط مسجد تاسیس گردیده و به دور تا به دور ان مسجد با کاشی هفت رنگ تزیین گردیده است.
مسجد نصیرالملک دارنده دو حیاط میباشد حیاط شمالی که با طول هشت متر تشکیل‌شده و حیاط جنوبی که فاقد کاربری خاصی است به خواسته قرینه سازی با تراس شمالی ساخته شده است.
طاق نمای سمت تراس جنوبی به انگیزه وجود دو در که یک کدام از به درون اتاق خرد ساخت و ساز گردیده و دیگری به گلدسته ها راه و روش دارااست تقارن خویش را از دست داده اند.
مسجد نصیرالملک شیراز دو شبستان داراست یک کدام از در غرب و دیگری در شرق شبستان شرقی یک شبستان زمستانی بوده که به سمت قبله میباشد همینطور در هوای بسیار گرم فصل‌تابستان باید گزینه به کارگیری قرار می گرفت که جهت خودداری از تابش بی واسطه نور و روشنایی آفتاب و گرم شدن شبستان پیاده سازی شد‌ه‌است.
هر دو شبستان بر خلاف معمول به خیال و خاطر جهت گیری ساختمان قبله در امتداد اساس قبله واقع گردیده اند
در پشت این شبستان دری میباشد که به چاه بزرگی گشوده می گردد که به آن گاو چاه میگویند این نصیب محل مراقبت حیوان ابکش هدایت گردیده‌است.
شبستان غربی یکی زیباترین شبستانهای مساجد کشور ایران میباشد که با تزیینات کاشی و خشت با نگارگری هایی از گل سرخ عمل گردیده بود ولی تعمیراتی نزدیک به ۷۰ سال گذشته روی آن انجام یافته بود که کاشی فیروزه ای روی آن را پوشاند.
ستونهای مسجد نصیرالملک یک کدام از اززیبا ترین ستونهای اماکن تاریخی شیراز میباشد که با چند گلدان آغاز میشود این شبستان دارنده ردیف ۶ تائی میباشد که دو طاق چشمه پوشش سقف را نگه داشته میباشد.
هفت طاق چشمه ای بین دو ردیف جای‌دارد در انتهای این ستون و چشمهای کاشی کاری گردیده به محراب فوق العاده قشنگ می رسیم.
بدنه مسجد نصیرالملک عمدتا ثواب میباشد البته معمار برای جلوگیری از یکنواختی دیوار کاشی آورده میباشد.

آرامگاه شیخ احمد جامی، صوفی خراسانی و شاعر تشریفات مشهد ایرانی در مسیر مشهد به هرات قرار دارد. که به دلیل وجود مزار شیخ الاسلام احمد جامی ملقب به ابونصر احمد ژنده پیل معروف به شیخ جام، تربت استکان نام گرفته می باشد.

روحانی احمد جامی در قرن پنجم و ششم هجری قمری می زیسته می‌باشد، و از عرفای این فرصت محسوب می شود. زادگاه وی روستای نامق ترشیز (کاشمر) هست. احمد جام را بنا به درخواست خودش در بیرون ده «معد آباد» به خاک سپردند.

معد آباد در حین شیخ الاسلام احمد جامی دهی بوده است در اطراف جام و حال نام محل و کوچه ای بسیار سابق در تربت استکان می‌باشد.

این زیارتگاه بوسیله سیاحان اروپایی قرن نوزدهم میلادی بازدید و تمجید گردیده است. مزار روضه خوان جام در انتهای حیاطی قراردارد که بناهایی از قرن (سیزدهم تا قرن نوزدهم میلادی – ۷ تا ۱۳ هجری) وجود داراست.

این بناها شامل مساجد، مدرسه ها، خانقاه، آب انبار و احیانا آرامگاه هایی برای افراد دیگر است. طرح مزار از نوع حظیره می‌باشد. ده بنا در این شرکت وجود دارد و از مهم ترین بناهای آرامگاهی کشور‌ایران می‌باشد
روضه خوان احمد لیوان (۵۳۶-۴۴۰ ه.ق) مشهور به «ابونصر احمد ژنده‌پیل» یا این که به اختصار «ژنده‌پیل» از عارفان و صوفیان بنام دورۀ سلجوقی بود. محل تولد وی نامق از دیار ترشیز یا این که کاشمر فعلی بوده میباشد.
پس ازآن که روضه خوان الاسلام احمد در کنار خانقاهش روی در نقاب خاک کشید،‌ مریدانش که بعضا حکمران و نیز زمامداران سیاسی بودند به خیال و خاطر ارادت شان بناهایی خوشگل پیرامون مزارش بر پا کردند.

به جهت لینک عمیق بناهای تدفینی متمدن عموم و تشریفات مشهد گستردگی و تنوع اشکال آرامگاه ها در کشور ایران نیاز به گروه بندی این سیرتکامل معماری جهت فهم و محاسبه خوب آن ضروری می کند و در سه گروه معنایی ، کالبدی و فعالیت کردی آیتم پژوهش قرار میگیرند.

سیرتکامل شناسی معنایی آرامگاه در کشور ایران
آرامگاه های جمهوری اسلامی ایران به حیث مفهومی به دو سیرتکامل آرامگاه های مذهبی و آرامگاه های غیر مذهبی طبقه بندی میشوند که هر کدام ویژگیهای خاص خویش را به نظر کالبدی و عملکردی دارا هستند.

سیرتکامل شناسی کارکردی آرامگاه های کشور ایران
آرامگاه ها در جمهوری اسلامی ایران به نظر کارکردی دارنده دو سعی زیارتی و یادمانی می باشند. آرامگاه ها یا این که عمدتا فضاهایی میباشند که با مناسک ویژه گزینه زیارت اشخاص قرار می‌گیرند که یک کار عبادی به حساب آورده می شود یا این که دارنده بها فرهنگی و توریسم می‌باشند. تلفیق سیرتکامل ای از این دو نوع عکس العمل در مواجهه با بناهای آرامگاهی دیده میشود.

آرامگاه در جمهوری اسلامی ایران با رویه مذهبی
منظور از آرامگاه دارای شهرت بناهایی میباشد که بر مدفن فرزندان یا این که فرزند زادگان ائمه اطهار و عرفا در حین زمان ی اسلامی سازه شد‌ه‌است. حرم های مذهبی بیشتر به امامزاده مشهور گردیده اند. بناهای فوق در طی فرصت پیشرفت و از یک آرامگاه بی آلایش به گروه ی بسیار باشکوهی تبدیل گردیده اند. هسته مهم و سابق این بناها عبارتست از یک اتاق مکعب، مدور یا این که چندین ضلعی با پوششی از گنبد نیم دایره یا این که انواع شبیه میباشد.

در‌این اتاق ها که بقعه نامیده می‌گردد مرقد در اواسط اتاق و گاه در سرداب زیرین سازه قرار گرفته میباشد و بر روی آن صندوق یا این که ضریحی قرارداده اند. الحاقات دیگر سازه در تیم های آرامگاهی مشتمل بر حیاط رواق صحن مساجد مدرسه ها زائر سراها اتاق ها غرفه ها و … می گردد که حول شالوده هسته ی مرکزی شكل گرفته اند.

از لحاظ گاه معماری بناهای درست شده در این موسسه ها معرف عصر های متفاوت ساختمانی و طرق متعدد معماری میباشد. مقابر مذهبی به دلیل توسعه عقاید مذهبی بارها تجدید بنا تعمیر تزئین و الحاق گردیده و الحاقات متعددی بدانها انجام یافته میباشد. معمولا در تزئینات آن ها از کاشی سنتی مصرف شده میباشد. بنای آرامگاهی مشخصه مختصات نام و نشان یک آبادی میباشد انجام مذهبی در امامزاده اعمال میشود.
ش

مسجد ساوه از کهن ترین مساجد کشور تشریفات مشهد ایران در شهر ساوه میباشد و طی زمان های متفاوت به وسیله هنرمندان اهل ایران تزئین و بازسازی شـده اسـت به نحوی که بازسازی های صورت گرفته موجب گردیده اثری از بنای نخستین مسجد در زمان کنونی باقی نماند.

ویژگی این بنای تاریخی-مذهبی آن میباشد که نمودهایی از سه دوران تاریخی (پیش از اسلام، قرنها نخستین اسلامی و روزگار صفوی) در آن چشم می شـود. آثـار و بقایای جانور بیان‌کننده این میباشد که جای مسجد فعلی در زمانه کشور ایران باستان، آتشکده بوده و در زمان اسلامی تبدیل به مسجد گردیده است.

در دو کناره ضلع جنوبی مسجد ساوه، ساختمانی میباشد خشتی و گلی به صورت نماد بعلاوه، (متقاطع) که از وجود آتشکده در دوران قبل از اسلام حکایت دارااست. تا به حالا به صورت ظریف تاریخ بنای مسجد جامع ساوه انتخاب نشده، البته سابق ترین شیء که در این موسسه پیدا گردیده، کتیبه هایی میباشد که در سده ۴ هجـری قمـری درج شده اند.

به این ترتیب مسجد ساوه دست‌کم ۱۰۰۰ سال عمر دارااست. مسجد جامع ساوه در حین تاریخ تغییرات متعددی کرده؛ گنبدخانه مسجد که از دیرین ترین بخشهای آن میباشد، سده های چهارم و پنجم در ضـلع جنـوبـی بنـا گردیده، مناره مسجد وابسته به سده ششم میباشد و تراس غربی در سده هشتم ایجاد شده است.

مسجد نماینده قانونی مسجد تاریخی در تشریفات مشهد شیراز یکی شاهکارهای معماری مسجد زمانه زندیه است که به مدل اصفهانی تاسیس شده است.

این مسجد به امر مهربان خان زند تحت عنوان مسجد جامع تازه شهر شیراز در کنار خزینه و بازار نماینده قانونی سازه شـده میباشد. مسجد نماینده قانونی در زمان دو سال تشکیل شده و در تاریخ ۱۱۸۷ ه.ق فعالیت تشکیل داد آن به آخر رسید.

در هیچ کدام از منابع رایج معماری، اسمی از معمار مسجد نیامده میباشد اما مجال الدوله شیرازی از یکی‌از اجداد خویش به اسم میرزا نصیر که بیان کننده حکیم باشی کریم ومهربان خان زند بود. تحت عنوان طراح مسجد خاطر می نماید که صدق این گفته به نظر تاریخی چندان پر‌نور وجود ندارد.

مسجد نماینده قانونی شامل قسمت های سـردر، صحن، دو حیاط شمالی و جنوبی، شبستان جنوبی و شبسـتـان شـرقی، رواق های شرقی و غربی و تراس خرد کناری میباشد.
صحن مسجد نماینده قانونی شیراز مربع و به بعد ها ۶۰ متر میباشد که با قطعات سنگی پوشیده شد‌ه‌است
در اضلاع جنوبی و شمالی صحن، ایوانی بلندمرتبه و در نزدیکی آنان هشت طاق ایجاد شده است.
در اضلاع شرقی و غربی صحن، در هر سمت، 11 دهنه طاق و در پشت آنان، رواقی به پهنا 5 متر تاسیس شده است.
سطح های تراس ها و طاق ها با کاشی سنتی معرق و خشتی مزین گردیده و ازاره های آنان به طول 5/1 متر با سنگ پوشش یافته میباشد و روی آن ها حجاری های زیبایی داراست.
مهمترین بخش مسجد نماینده قانونی شیراز شبستان جنوبی میباشد که دارنده ارتفاع ۷۵ متر و پهنا ۳۶ متر و ۴۸ ردیف یک پارچه سنگی به طول ۵ متر و قطر ۸۰ سانتی متر میباشد.

مسجد جامع سمنان دارنده چهار در تعالی تشریفات مشهد ورودی از شمال، جنوب، شرق و شمال غربی میباشد.
در شمال غربی به دالان درازی گشوده می‌گردد که در انتهای آن توکل پهنه میباشد.
درهای شمال، جنوب و شرق مسجد جامع سمنان دارنده هشتی دالان و دهلیز می‌باشند.
بالای درهای شمالی و شرقی تزئینات مقرنس کاری گچی قشنگ با دو گوشواره دو طبقه در طرفین با پشت بغلهای کاشی کاری گردیده وجود داراست.
در هشتی های شمالی، جنوبی و شرقی تاق های آجری گنبد دار با تاق نماهای مختلف با لچکی کاشی کاری گردیده مشاهده میشوند.
حیاط غربی مسجد جامع سمنان به طول ۱۹/۰۵ متر، کامل خیس و زیباتر از ایوانهای دیگر تاسیس شده است و کاشی کاری و کتیبه های زیبایی داراست.
در پشت تراس غربی ، مقصوره قشنگ به طول ۲۱ متر قراردارد.
در بالای این مقصوره گلدسته ای وجود داراست که مشتمل بر گنبد کوچکی با پوشش کاشی فیروزه ای و ساق هشت ضلعی بلند میباشد.
در طرفین تراس غربی مسجد جامع سمنان ، دو شبستان مشتمل بر چهل طاق و سی ردیف مدور و کلفت در اواسط و پنج نیم ردیف در هر سمت که مجموعاً چهل ردیف میشود، جای دارد.
حیاط شرقی مسجد جامع سمنان به طول ۱۸/۰۵ متر دارنده شکوه نادر نظیری میباشد.
بر بالای تراس شرقی، گلدستهای قشنگ به طور طرح شش ضلعی، با پوشش هرمی صورت و نرده مشبک و چوبین جالبی عرض‌اندام می نماید.
در طرفین ایوانها و چهار گوش صحن، چهار مهتابی گرانقدر با اتاق ها و حجره هایی یکسری و در پایین آنان شبستان هایی با پنجره های مشبک آجری لعاب دار ایجاد شده است.

این کاروانسرای چهار ایوانی مستطیل تشریفات مشهد صورت را دارنده 28 متر ارتفاع و 93 متر پهنا نوشته میباشد که در دو طبقه آن 140 اتاق دارااست.
در پیشین، در راءس فی مابین سرا سکویی هشت ضلعی، برای پیاده کردن بارها وجود داشته میباشد. دور و اطراف این رتبه محل اجتماع سوداگران نیز بوده میباشد حیاط ها و ایوانچه هایی محیط فی مابین سرا را تسلط کرده اند که نشانگر قرینه سازی درین کاروانسراست.
در پشت این حیاط ها و ایوانچه ها ، حدود ۱۴۰ حجره و فرمان روا نشین در دو طبقه برای سکونت بازرگانان و کاروانیان قرار گرفته میباشد.
حجره های بنا شده در کناره های کاروانسرا ، چلیپایی صورت اند .
پشت حجره های جناح شرقی این کاروانسرا، اصطبل هایی سرتاسری بوده میباشد. این اصطبل ها ورودی مجزایی از بازار داشته میباشد اصطبل ها در شمال، دارنده یکسری حجره نیز بوده میباشد.
دالان های سرتاسری که در کاروانسراهای برون شهری در پشت حجره ها قرار داشتند و در آنجا کاروانیان توشه و بنه خویش را قرار می دادند، در کاروانسرای مامان فرمان روا نیز به طور خرد تری، در جناح های شرقی، غربی و جنوبی بوده میباشد با این تفاوت که دیگر در آنان چهار پایان وارد نمی شدند.
از حجره های کاروانسرای مامان سلطان بدین دالان ها راهی وجود داشته تا بازرگانان بتوانند از کالاهای خویش پشتیبانی نمایند.
میان دیوار غربی کاروانسرا و مکتب چهارباغ راهی باریک همانند غربال بوده که نگهبانان ضمن دروازه ورودی از آنجا هم می توانستند شیفت دهند و از کاروانسرا حفظ نمایند.
اساس طولی کاروانسرا به موازات بازارچه میباشد و بازارچه جانب شمالی کاروانسرا را فراگرفته میباشد.