مجله خبری تشریفات

دسترسی های محله ها شرقی میدان نقش جهـان نیز از تشریفات مشهد روش معابر محلی که به بازار شرقی میدان متصل بودند بوجود می آمد. این دسترسی ها به جهت عملکردشان که محلی بودند در محل اتصال با بدنه میدان شاخص نبوده و خویش را در فضای میدان علامت نمی دهند و فقط هنگام تکان در بازار پیرامونی میدان می قدرت متوجه این گذرهای محلی شد.

در ارتباط محله ها جنوبی میدان امام اصفهان می اقتدار اذعان کرد بعضی از دسترسی ها از روش مسجد جامع شکل می گرفت. به عبارت دیگر مسجد تحت عنوان یک فضای شهری، تداوم و اتصال فضایی میدان با محله ها قرار گرفته در ورای مسجد را مهیا می‌آورد.

میدان نقش دنیا (میدان امام اصفهان) از میدان های تاریخی اصلی جمهوری اسلامی ایران و عالم میباشد که در زمان تاریخ چندصد ساله خویش در گیر تحول های فراوانی شد‌ه‌است. این تحول ها عمدتا مشمول محوطه و فضای گشوده میدان، ابنیه و موادسازنده پیرامونی میدان نسبتا در به عبارتی شرایط زمان صفویه بوده و ادغام کلی کالبدی فضایی میدان خلاف بخش اعظمی میدان های دیگر به عنوان مثال میدان کهنه اصفهان نسبتاً دست نخورده باقیمانده میباشد.

تراس شمالی(طاق مروارید) در راءس جناح شمالی تشریفات مشهد تراس با یک فرورفتگی عمیق یک طبقه با طول هشت متر تاسیس شده است و در انتهـای ایـوان نیز یک مقرنس پرکار بی نظیری تولید گردیده که از معرفه های دیگر ایـن مسجد میباشد.
این تراس سه فضای متفاوت دارااست و به حدی تزئینات در اینجا پرداخته گردیده‌است که گویی به اندازه یک بنـا کـار بـرده اسـت.
مجموع بدنه و سطح بیرونی و درونی آن کاشی کاری هفت رنگ شـده میباشد.
بر دیواره های طاق مروارید مسجد نصیرالملک شیراز آیه ها قرآنی و روایات درج شده میباشد.
در بدنه طاق میانی فریم بنـدی هـایی با قضیه زرد رنگ در دو طـرف و قضیه لاجوردی در اواسط با یکدیگر ادغام گردیده اند.
در مقرنس کاری بالای این محیط از مخلوط رنگهای سپید و زردرنگ کمتر لاجورد، با لبه ای از نوار آبی رنگ پر‌نور مصرف شده میباشد.
نقوش بالای جناقی طـاق همچـون سـایر قسمتهای سازه از ترنج اسلیمی بر موضوع کاشیهای سپید که در راس آن نقوش گلدانی با گلهای طبیعت پردازانه سـرخ قـرار دارااست ، تشکیل شـده میباشد.
در قـاب بـنـدی هـای اطـراف محـراب، رنـگ غالـب سـفید و زرد رنگ میباشد.
در مقرنس کاری سقف تراس زرد پر‌نور بیشتر به چشـم مـی خـورد.
نقـوش کلیه این بخشها متشکل از نقوش گل و بوته ای دربرگیرنده گـل هـای سـرخ در بعدها و ترکیبهای متعدد میباشد که در قابهای متنوع تصویر گردیده اند.

امامزاده حسن الافطس از سایر جاذبه های تاریخی و توریسم تشریفات مشهد شهرستان فراهان که عمر آن به قرن ۹ و ۱۰ و عصر اسلامی برمی خواهد شد و در حریم روستای اسفین این شهرستان قرار گرفته میباشد. بقاع امامزاده حسن الافطس در هفت کیلومتری شمال غرب فرمهین میباشد و به شاهزاده حسن افطس آوازه داراست و در طول صفویه سازه گردیده‌است. بنای امامزاده حسن الافطس مشمول تراس ورودی، کف شکن، بقعه و نمازخانه و گنبد میباشد که در محوطه وسیعی واقع گردیده‌است. امامزاده حسن الافطس؛ فرزند امام سجاد (ع) میباشد و تاریخ شهید شدن او به سال ۱۴۶ هجری قمری میرسد.
مقبره امامزاده حسن الافطس دارنده گنبدی دوپوش بوده که نمای قالب بیرونی از کاشیهای نره رنگی و خطوط نوشته ای تشکیل یافته و پایین سقف گنبدخانه دارنده مقرنس کاری و تزئینات نگارگری میباشد سقف تراس ورودی به تحت گنبدخانه نیز دارنده مقرنس کاری بوده که تزئینات کاشی با رنگهای گوناگون آنرا تزئین داده میباشد .

اصل اتاق مرقد یک فضای هشت ضلعی میباشد که بر فراز آن، گنبد شلجمی بزرگی قراردارد که قطر آن حدود ۱۰ و طول آن بیشتراز ۱۰ متر میباشد. در قبلی بارگاه مقبره چوبی و بر روی سکویی چهار گوش قرار داشته و امروزه بارگاه تازه بر این حرم نصب شد‌ه‌است. بنای این حرم دارنده سه فضای به هم مرتبط میباشد که آغاز بایستی از فضای ورودی که مشمول حیاط و شبستان مستطیل صورت با سقف مسطح و بعداز آن به در ورودی بنای کهن می‌رسد. بنای سابق این سازه، از سطح شبستان ورودی زیر‏خیس میباشد و حدود پنج پله خط مش دارااست و در همسایه شبستان ورودی یک فضای مستطیل صورت دیگر نیز جای دارد که تحت عنوان نمازخانه از آن به کارگیری می‏ خواهد شد. اساس بنای سابق، از سنگ ،گل و آجر و خشت درست شده و معماری آن مرتبط با زمان ایلخانی و صفویه میباشد.

حاج محمدابراهیم اسفینی که نسل اندر نسل متولی امامزاده بوده اند اینگونه میگوید؛ «حاج محمدتقی و برادرش قنبرعلی این سازه را ساخته اند. وی بومی نجف بوده و در خواب چشم بودند که امامزاده به وی فرمود؛ «من را به نوروروشنایی برسانید» وی با علامت هایی که داشتند مرقد امامزاده حسن افطس(ع) را به ظهور میرساند.قبور مرده ها در نزدیکی محوطه امامزاده میباشد، بر روی سنگ قبرهای مو جود در گورستان کنار امامزاده روستا، تاریخ ۱۱۰۰ ه. ق. درج شد‌ه‌است و نشانه از عمر این امامزاده داراست. پایه بنای کهن امامزاه از سنگ، گل و آجر و خشت تاسیس شده است برای فرزندان این امامزاده بزرگوار در تفرش و هزاوه حرم و بارگاهی در شان این امامزادگان سازه شد‌ه‌است البته بابا این امامزادگان و نوه امام سجاد(ع) در‌این دیار غریب و غریبه میباشد.

یک کدام از وظایف شیعه‌ها تجلیل و تکریم تشریفات مشهد اماکن منسوب به وجود مقدس حضرت بقیة الله، ارواحنا فداه، است .

آیة‏الله سید محمد تقی موسوی اصفهانی (متوفای 1348هجری) در کتاب گران سنگ« مکیال المکارم» به هنگام شمارش تکالیف مردم در عصر غیبت می‏نویسند :

شصت و هشتم – بزرگداشت اماکنی که به قدوم آن حضرت زینت‏یافته‏اند، مانند مسجد سهله، مسجد اعظم کوفه، سرداب مقدس، مسجد جمکران و غیر این‏ها از مواضعی که بعضی از صلحا آن حضرت را در آن جاها دیده‏اند یا در روایات آمده می باشد که آن جناب در آن جا توقف دارد، مانند مسجد الحرام [1]

این رهگذر، بر منتظران ظهور و عاشقان مقدم آن امام فروغ و روشنایی، ما یحتاج است که این اماکن را بشناسند و روش‏ی تعظیم و تکریم آن‏ها را بیاموزند [2]

1ـ مسجد مقدس جمکران

مهم‏ترین پایگاه شیعیان عاشق و عاشقان دل سوخته‏ی حضرت بقیة‏الله، ارواحنا فداه، مسجد مقدس جمکران، در شش کیلومتری شهر مذهبی قم است . بر طبق آمار، کلیه ساله، بیش از دوازده میلیون شیفته دل باخته، از سرتاسر مرز و بوم اسلامی و فقیه، در‌این پایگاه معنوی، گرد می‏آیند، نماز تحیت مسجد و نماز حضرت صاحب الزمان، عجل‏الله بزرگ فرجه الشریف، را در این جا مقدس به جای می‏آورند، با امام غایب از ابصار و حاضر در امصار و ناظر بر اخلاق، رمز دل می‏گویند، استغاثه می‏کنند، ندای «یابن الحسن! » سر می‏دهند، از ایرادات مادی و معنوی خود کلام می‏گویند، با دلی خون بار، از زمان بر شدن روزگار غیبت، شکوه‏ها می‏کنند .

تزئینات در معماری میدان در کشور ایران
بین ارکان بنا ای معماری جمهوری اسلامی ایران به خصوص تشریفات مشهد میدان های مشهور جمهوری اسلامی ایران عنصر تزئین مداقه ویژه ای داشته میباشد. در پی به تزئینات سطح ها موادتشکیل دهنده تاقی در میدان های شهری پرداخته گردیده است .

آجرکاری
با دقت به محدودیت به کارگیری از چوب و سنگ در جمهوری اسلامی ایران، و خشت تحت عنوان عمده ترین نوع مصالح مداقه یافت؛ چندان که همگی بناهای تاریخی و برای مثال معماری میدان نمایانگر هنر نفیس آجرکاری میباشند.

این هنر به طور ویژه در چهارچوب کلی و پیشانی بنا های تاقی قابل مشاهده میباشد.

چهارچوب تاق آجرچینی معمولی آجرکاری بی آلایش به صورت عظیم در ایجاد کرد موادتشکیل دهنده تاقی در جداره ی میدان های مشهور کشور ایران اجراشده میباشد به این نحو که در تشکیل داد محور های قوس از طرز ی رگه چینی( افقی و روی هم) و در تیرهای فوقانی آن از طریق هره چین (عمودی و در کنار هم) به کارگیری شده است.

آجرچینی گل انداز در‌این نوع نماسازی که پیشتر در بنا های تاقی بنا شده در محدوده جلوخان ها به چشم میخورد؛ آجرها را چنان می چیدند که از ادغام آن ها گلهای هفت رجی، پنج جی و سه رجی به دست آید ، برای جلوه گل چین با سله گذاری (پیش دادن خشت) گل به دست آمده را از سطح دیوار مستقل می نمودند و یا این که با آجرهای رنگین آن را متمایز می کند.

در معماری میدان و در پیشانی تاق در پیشانی ارکان تاقی ضمن دو سیرتکامل رگه چین و هره چین از شیوهی خفته وراسته(جناقی) نیز مستعمل میباشد. این تنوع آجرکاری در نمایان ترین نصیب عنصرها تاقی که در چیره میادین قابل مشاهده میباشد؛ به بی آلایش ترین صورت منجر زینت جداره ها میشود.

کاربندی
نقوش تزیینی در پوسته سه آجل (کاربند) به صورت مقرنس، قانونی بندی و یزدی بندی در پوشش آسمانه های تالارها، فضای داخلی گنبدخانه ها و به طور نیم شغل در پوشش تاقها و ایوانها قابل رؤیت میباشد.

یزدی بندی
یکی‌از گونه های کاربندیهای معماری اهل ایران و به خصوص معماری میدان میباشد که برای مثال در جداره میدان نقش عالم و توکل امیرچخماق مشاهده می شود. این‌راه مانند یک سقف کاذب برای پوشاندن و تزئین پس تاق به فعالیت می رود.وجه مشخصه ی اساسی یزدی بندی نسبت به بقیه اشکال کاربندی، آلت هندسي «سینه فخری» میباشد که قسمتی از یک شمسه بدون نقص بوده که در سطح منحنی آسمانه یزدی بندی گردیده دیده می شود.

بنای مسجد جامع کاشان فضایی مربع صورت تشریفات مشهد به بعدها ۶۰ در ۶0 متر را در برگرفته میباشد.
تراس، حدود ۳/۶ متر فراتر از معبر اساسی همسایه و جای دارد.
ورود به مسجد از سه مسیر، گذر میدان کهنه (ضلع جنوب و جنوب شرقی)، کوچه پشت مسجد (ضلع شمال غربی) و ورودی دیگری که به تازگیً ایجادشده (در کنار معبر اساسی و مجاورت مناره) میسر میباشد.
اجزاء مسجد کاشان مشمول تراس، دو حیاط شمال شرقی و جنوب غربی، گنبدخانه، فضاهای خدماتی، دو فروشگاه و مناره میباشد که گرداگرد ایوان مکان گرفته اند. الگوی معماری اسلامی کنونی سازه، یک مسجد دو ایوانه میباشد.
کاشان دو محراب دارااست که قبله یکی از کج و دیگری راست میباشد.
مسجدجامع کاشان دارنده شبستان و گنبد و حوضخانه میباشد و چند دفعه بازسازی شد‌ه‌است که تاریخ آن‌ها مشخص و معلوم وجود ندارد.
مسجد کاشان دربرگیرنده سردر ورودی، تراس و آبگینه، گنبد آجری با مقصوره و حیاط مرتفع تحت گنبد، صحن کلان، دو شبستان تبارک و یک شبستان تحتانی در ضلع شمالی میباشد.
مناره فقط عنصر کهن تاریخ دار مسجد میباشد و مبنا آن در باطن فضای دکانها قرار گرفته میباشد
مسجدجامع کاشان دارنده دو ورودی در سمت چپ و راست مناره میباشد. مناره آجری در زاویه جنوب شرقی مسجد قراردارد.
در بخش پائین منـاره کتیبـه سـه سطری به خط کوفی با خشت پررنگ به تاریخ ۴۶۶ هجری قمری داراست. این منار پس از منارهای مسجد میدان ساوه به تاریخ ۴۵۳ ه.ق و مسجد زواره به تاریخ ۴۶۱ ه.ق ، سو‌مین منار تاریخ دار کهن جمهوری اسلامی ایران و یگانه بنای تاریخ دار عصر سلجوقی در کاشان به‌حساب می‌آید.
مناره تا طول ۲۴ ٫ ۵ متر و در حدود تیزه گنبد ادامه داراست. با تعداد ۷۰ پله می شود به ماذنه آن شیوه یافت . مسجد اینک بسیار معدود رونق میباشد و در‌حد یک مسجد محلی فعالیت می کند.
گنبدخانه امتداد حیاط اساسی و عمود بر شبستان مهم مسجد جامع جای دارد.
باطن گنبد مسجد کاشان هشت ضلعی میباشد که با گوشـه سـازی روی فضای مربع صورت میانی به دایره رسیده میباشد.

مزار کاهی سربیشه به جهت قرار به دست آوردن مرقد بی بی تشریفات مشهد زینب خاتون (خواهر امام رضا) و همینطور قرار تصاحب کردن در دره ای سرسبز و خوش آب و هوا از نقاط توریسم استان خراسان جنوبی و شهر سربیشه به حساب آورده می شود. وجود تجهیزات و وام ها تفریحی و رفاهی، توریسم و قابلیت حمل و نقل مطلوب بدین روستا و همینطور حالت بهتر مکانی منجر گردیده که همواره از اقصی نقاط استان آیتم استقبال عموم قرار گیرد.

ضریح بی بی زینب خاتون یا این که مزار کاهی سربیشه
ضریح بی بی زینب خاتون (س) دارای شهرت به مزار کاهی سربیشه در پنجاه کیلومتری جنوب شرقی شهرستان بیرجند در خراسان جنوبی و در نصیب مود شهرستان سربیشه، در ناحیه ای رمز سبز و خوش آب و هوا واقع گردیده‌است. مطابق شواهد بانو بی بی زینب خاتون، دختر امام موسی کاظم (ع) میباشد که در گذر از روستای کاهین، دار فانی را وداع گفته و بر رمز تپه ای مدفون گردیده است. از آن جا که این آستان در ارتفاعات روستای کاهین جای دارد، حوزه‌ ای ییلاقی با زمستانی سرد و تابستانی بسیار مطبوع و خوش آب و هوا دارااست و از فضای سبز بسیار خوشگل و آبی رنگ شیرین و گوارا برخوردار‌است که‌این دستور موجب جذب زائران و مسافران بخش اعظمی از نقاط متعدد استان و سرزمین بدین ناحیه میگردد.

به خیال وجود آب گوارا و مهمانسراهایی که در محوطه مزار کاهی سربیشه و در باغهای سرسبز این روستا وجود دارااست، مردمی که به‌این ناحیه می‌آیند، به صورت موقت درین حوزه‌ سکنی گزیده و به زیارت و سیاحت می‌پردازند. بعضی از زائران به خیال و خاطر آوازه فراوانی که‌این مزار در حوالی و اکناف داراست حتی از استانها ی همسایه مانند سیستان و بلوچستان نیز به آن مراجعه می کنند. جاده ارتباطی به ضریح بی بی زینب خاتون از راس شهر به روستای کاهین، آسفالت میباشد. در زمان سال نیز، ضمن زیارت زائران از این مزار، همگی مراسم مذهبی و آیینی، برای مثال اعیاد، میلاد و وفات ائمه اطهار و معصومین، برگزاری سوگواری های روزها محرم و صفر، اعیاد ماه شعبان و مراسم ماه خوش‌یمن رمضان با شکوه خاصی برگزار می شود.

ویژگیهای مقبره
ضریح بی بی زینب خاتون یا این که مزار کاهی سربیشه در زمینی به مساحت حدود بیست هکتار قرار گرفته میباشد. بارگاه مطهر این مقبره متبرکه مطلا بوده و با طرح بارگاه مطهر امام رضا (ع) در سال ۱۳۸۳ ساخته و نصب شده است. در نصیب بالایی بارگاه اسماء متبرک پروردگار بر روی صفحات مطلا حکاکی گردیده و به صورت زیبایی در چهار طرف بارگاه نمایان میباشد. در لبه بالایی بارگاه آیاتی از سوره مبارکه بشر حک گردیده‌است. بقاع در راءس دایره ای قرار گرفته که با ردیف های محیط خویش محدود گردیده است. کف ساختمان، با سنگ مرمر سنگفرش گردیده‌است.

مؤلفه کارکردی و مؤلفه معنایی جای در میدان شهرداری تشریفات مشهد رشت بسیار با یکدیگر در آمیخته اند این میدان به واسطه حضور بنای بلديه بنا شده در شالوده مهم آن، نزد اهل شهر و هر هر که از آن گذر کرده، نام و نشان و اسم و مضمون‌ گرفته میباشد.
حضور استوار بنای شهرداری که با ساختمان بلند ساعتش اشراف خویش را دوچندان می نمایاند کارکرد اساسی این میدان را معین می سازد و به تبع آن بخشی از مؤلفه معنایی میدان را صورت می‌دهد.
میدان شهرداری رشت مستطیل صورت میباشد و بر حسب پیكره ذاتی گونه های مستطیلی بر راستای پایه طولی آن تأکید ویژه ای گردیده‌است.
استقرار بنای شهرداری در همین اساس و همینطور امتدادفضایی مسیر موسوم به خیابان شریعتی در تحت میدان به سوی ساختمان بلند ساعت سازه، نامیدن محل استقرار بنای شهرداری را «بالای میدان» توجیه می نماید.
پیکره کالبدی میدان شهرداری در زمان مجال از تك بناهایی صورت گرفته میباشد که به غیر از نصیب بالایی، قسمت های دیگر هماهنگی کالبدی و بصری نسبتا ضعیفی دارا هستند.
بنای شهرداری در نصیب بالایی میدان شهرداری رشت در کنار دو بنای پیرامونی موسوم به عمارت پست منزل و مهمان منزل کشور‌ایران تک بناهایی می باشند که از منظر رنگ، مصالح، جزئیات، بازشوها، تعريف ورودی و طرح بام، با یکدیگر هماهنگ اند و می اقتدار اظهار‌کرد که هر سه به رغم تفاوت های ظاهری شان از یک فرآورده و یک سیرتکامل اند.
نوع معماری کلاسیک این بناها، به طوری میباشد که خیر فقط خصیصه های مقدماتی طبیعی و انسانی را گشوده می نمایانند بلکه این مشخصات را در پیوندی سرشار از مضمون‌ نیز وارد میسازند.
نماد ها و موادتشکیل دهنده خطی عمودی در نمای معماری در کنار کشیدگی افقی بناها، خلال ساخت‌و‌ساز احساس ابهت و شكوه به جهت به کار گیری از علامت های تاریخی، دوام و بقا و استمراری استوار را القا می نمایند، به طوری هنگفت و حجیم بر زمین نشسته اند.
درگاه و آستانه ورودی هر سه بنای بالای میدان شهرداری رشت، به واسطه رفعت و پیشامدگی و تراس بالای سردر، شخصیتی یافته اند که مرز باطن و برون را در سازه به خیر نمایان می سازد.
کنج ها نیز به نوعی در هر سه سازه با تغییر تحول صورت، کناره و مرز بصری معماری سازه را متمایز ساخته اند.
نوع مصالح، رنگ و طرح بازشوها، طرح بام شیب دار، جزئیات و بافت معماری نما و نظایر اینها، پیکرهای نسبتا وحدت یافته را در نصیب بالایی میدان صورت داده اند.
ساختمان بلند ساعت در نصیب ذکر شده، با آن منظره فراخواننده اش، در پرسپکتیو همه مسیرهای منتهی به میدان جز در خیابان دانش الهدی، عابران و به صورت کلی کسانی را که درین مسیرها حضور دارا هستند به باطن میدان دعوت می نماید.
با این راه و روش کلیه مسیرهای منتهی به میدان در واقع نقش معابری را دارا‌هستند که به میدان به مثابه نوعی توقفگاه وارد می گردند.
در سایر وجوه یا این که قسمت های صورت دهنده کالبد میدان شهرداری رشت ، که عموما در سه چهار دهه اخير ايجاد گردیده اند، هیچ سیرتکامل رابطه معناداری نیست.

مسجد جامع اصفهان با گستره ای موازی با ۲۳۰۰ متر تشریفات مشهد مربع، بلندمرتبه ترین مسجد جمهوری اسلامی ایران به‌حساب می‌آید.
بنای اول مسجد عتیق اصفهان همانند دیگر مساجد اول از برنامه ای مستطیل صورت تشکیل شـده که دارنده شبستان های ردیف دار در پیرامون حیاطی تبارک بوده میباشد.
در دورانهای آنگاه، مسجد به چهار ایوانی تبدیل شد؛ به این سیرتکامل فضای پیوسته و بی آلایش شبستانها و دربین سراها با ایوانها و دو گنبد از هم گسسته شد.
کلی تریـن نمـونـه تقارن را می اقتدار در پلان مسجد جامع اصفهان و نحـوه قرارگیـری ارکان ساختمانی در پیرامون ایوان مرکزی رویت کرد.
ایوانهای چهارگانه مسجد عتیق اصفهان در چهار جهت و در راءس اضلاع چهارگانه ایوان که با تزیینهای کاشی کاری با مقرنس های متعدد پوشیده شـده اسـت، تقارن را در نقشـه مسجد آرم میدهد.
مسجد جامع اصفهان مجموعاَ دارنده ۱۶ فضای شبستانی میباشد که در نقاط گوناگون آن گوشه و کنار یک هسته مرکزی (میانسر) متفرق شـده اند.
در دو سوی راست و چپ ورودی مهم مسجد با کاشی نوشته هایی به گویش عربی و به شکلی قرینه وجود دارااست.
در سـمـت چـپ ورودی، شبستان مظفری یا این که به عبارتی کتابخانه چشم می شـود که دارنده تقارن بی نقص در پلان میباشد.
دراین جا ستونهای گرد تر و تمیز به آرم های چلیپایی با آجرکاریهای پر رنگ که همانا سـاده شـده گردونه مهر و نمادی از خورشید فروزنده دانا تاب میباشد، در پلان آرایش و پیرایش یافته اند.
شبستان صفوی دارنده دو سیمای متعدد از نظر معماری میباشد؛ در حدود دو سـوم محیط را شبستان چهل ستونی و باقی مانده را قوسهای بلند با دهانههای بلندمرتبه شـکل می‌دهد.
این شبستان، بنا ای ظریف و دهانهای کبیر دارااست، شبستان دارنده پلان مربع صورت میباشد و با دقت بدین که هفت دهانه طاق و چشمه در هر ضلع آن می‌باشد، محراب آن طبق سنتها و قوانین معماری بایستی در دهانه وسطی یعنی در دهانه چهارم یا این که بر روی مبنا شبستان در نصیب انتهایی قرار داشته باشـد.
درین شبستان، امروزه فقط یک فرورفتگی طاقچه مانند در محل محراب جای دارد
وجود دو گنبدخانه در دو سـوی تراس مسجد جامع اصفهان و دقیقاً روی یک محوره تقارنی در پلان تیم ایجـاد می نماید.
بلندای گنبد نظام الملک، ۲۴ متر و بلندای گنبد تاج الملک ۲۲ متر میباشد.
برآمدگی برجی شـکل جنوب غربی گنبـد نظام الملک، برای برآمدگی بر تبدیل مربع به هشت ضلعی در کناره های گنبد، قرینهای دیگر در طرف جنوب شرقی داراست و این تأکیدی میباشد بر این که گنبد دارنده یک جهت عمده و یک شالوده تقارن میباشد.
در راس تراس، منبع آب، ذیل قبه کوچکی به صورت سایبان واقع شـده که‌این قبه خلال تأمین سایه بر روی منبع آب و نمادی خرد از کعبه، مکعبـی بی نقص و دارنده تقارن ظریف محوری در وسعت میباشد.
نظارت پلان و محل قرارگیری ورودیهای گوناگون مسجد جامع اصفهان ، منجر تولید دسترسی به مسـجد از هر سـو می شـود.
در هر طرف تراس جنوبی، چهار دهانه برای رابطه با فضاهای جانبی ساخت و ساز شـده و ریتم تغییر و تحول این دهانه ها عبور اشخاص را از تراس به جناح شرقی و غربی و به خویش تراس ضمانت کرده است.
وجود چهار دهانه ارتباطی در دیوارهای شمالی و جنوبی تراس غربی ضمن ساخت رابطه فی مابین حیاط و فضاهای جانبی آن، نقش قرینه سازی دقيـق تراس غربی در طرح حیاط شـرقی را گزینه تأیید قرار میدهد.
در پیرامون فی مابین سـرای مس مسجد عتیق اصفهان جد با دو طبقه کردن طاق نماها، از مقیاس و طول سازه نزدیک به بعد ها انسانی کاسـته شـده میباشد . همینطور با تکرار تعـداد متعددی از دهانه ها و نادر کردن پهنا آن‌ها مقیاس کلی در بین سـرا کوچک گردیده است.

از سده نخستین تا سوم هجری، تعداد مقداری آرامگاه تشریفات مشهد در کشور ایران برجای باقی‌مانده و شاید بتوان آرامگاه هارون الرشيد در خراسان را جزء مثال های اول سنت آرامگاه سازی در کشور ایران به شمار آورد. کم کم و با به کار گیری از قابلیت تطابق فرامین اسلام متمدن های جانور در بلاد جدید مسلمان، ایرانیان نیز قسمت مهمی از اساطیر خویش در خصوص مرگ و آئین خاک سپاری و ایجاد کرد حرم را نگهداری کردند و سنگ قبر که سنگی برای یقین از عدم رجوع متوفی در اساطیر سابق جمهوری اسلامی ایران بود، به عنصر نمادینی جهت اکران شخصیت متوفی و محلی برای بروز ابتکار در هنر مذهبی بدل شوید.

سوابق تاسیس آرامگاه های جمهوری اسلامی ایران را می شود به روزگار سابق نسبت اعطا کرد. به طوری که در هزاره دوم پیش از تولد، آرامگاه فرمانروا ایلام در هفت تپه سازه شده میباشد. از ایجاد کرد آرامگاه در کشور‌ایران می اقتدار همینطور به سلسله هخامنشی نیز بازگشت کرد که برای پادشاهان خویش آرامگاه های مجللی بر روی زمین و در دل صخره های کوه ساخته اند که از مثال های آن میتوان به آرامگاه دارای شهرت کوروش پهناور در پاسارگاد و آرامگاه های باطن صخره داریوش و خشایارشاه در نقش رستم اشاره کرد.

در جریان پژوهش آرامگاه های جمهوری اسلامی ایران ایجاد کرد آرامگاه های خانوادگی و زیرزمینی در روزگار پارت ادامه می‌یابد. از سده های اول روزگار اسلام اثرها چندانی از آرامگاه در کشور‌ایران باقی نمانده میباشد و گفتنی میباشد تامل نخستین اسلام بر پایه ی سخنها فرستاده نیز آرامگاه سازی برای بزرگان آئین، حتی فرد نبی را تأیید نمیکرده و تنوع آرامگاه های اسلامی تعداد و پراکندگی آرامگاه ها در عالم اسلام و بویژه در جمهوری اسلامی ایران، به اندازه ایست که در هر شهر و آبادی هر یک سری خرد یک یا این که یک سری مثال از آن‌ها را با عمر و ظاهری متعدد میتوان مشاهده نمود.

پروسه تکوین معماری آرامگاه های جمهوری اسلامی ایران
یک کدام از بعد ها معماری آرامگاه در کشور ایران، ساخت‌و‌ساز رابطه فی مابین دنیا دنیوی و معنوی میباشد و میتواند مفاهیم رمزی و نمادین داشته باشد.
تنوع در صورت و ساختار بناهای آرامگاه های کشور ایران به سیرتکامل ایست که نمیتوان آنها‌را همانند مساجد در گروههای مشخص و معلوم مدل شناسی و گروه بندی کرد