مجله خبری تشریفات

مسجد نماینده قانونی مسجد تاریخی در تشریفات مشهد شیراز یکی شاهکارهای معماری مسجد زمانه زندیه است که به مدل اصفهانی تاسیس شده است.

این مسجد به امر مهربان خان زند تحت عنوان مسجد جامع تازه شهر شیراز در کنار خزینه و بازار نماینده قانونی سازه شـده میباشد. مسجد نماینده قانونی در زمان دو سال تشکیل شده و در تاریخ ۱۱۸۷ ه.ق فعالیت تشکیل داد آن به آخر رسید.

در هیچ کدام از منابع رایج معماری، اسمی از معمار مسجد نیامده میباشد اما مجال الدوله شیرازی از یکی‌از اجداد خویش به اسم میرزا نصیر که بیان کننده حکیم باشی کریم ومهربان خان زند بود. تحت عنوان طراح مسجد خاطر می نماید که صدق این گفته به نظر تاریخی چندان پر‌نور وجود ندارد.

مسجد نماینده قانونی شامل قسمت های سـردر، صحن، دو حیاط شمالی و جنوبی، شبستان جنوبی و شبسـتـان شـرقی، رواق های شرقی و غربی و تراس خرد کناری میباشد.
صحن مسجد نماینده قانونی شیراز مربع و به بعد ها ۶۰ متر میباشد که با قطعات سنگی پوشیده شد‌ه‌است
در اضلاع جنوبی و شمالی صحن، ایوانی بلندمرتبه و در نزدیکی آنان هشت طاق ایجاد شده است.
در اضلاع شرقی و غربی صحن، در هر سمت، 11 دهنه طاق و در پشت آنان، رواقی به پهنا 5 متر تاسیس شده است.
سطح های تراس ها و طاق ها با کاشی سنتی معرق و خشتی مزین گردیده و ازاره های آنان به طول 5/1 متر با سنگ پوشش یافته میباشد و روی آن ها حجاری های زیبایی داراست.
مهمترین بخش مسجد نماینده قانونی شیراز شبستان جنوبی میباشد که دارنده ارتفاع ۷۵ متر و پهنا ۳۶ متر و ۴۸ ردیف یک پارچه سنگی به طول ۵ متر و قطر ۸۰ سانتی متر میباشد.

مسجد جامع سمنان دارنده چهار در تعالی تشریفات مشهد ورودی از شمال، جنوب، شرق و شمال غربی میباشد.
در شمال غربی به دالان درازی گشوده می‌گردد که در انتهای آن توکل پهنه میباشد.
درهای شمال، جنوب و شرق مسجد جامع سمنان دارنده هشتی دالان و دهلیز می‌باشند.
بالای درهای شمالی و شرقی تزئینات مقرنس کاری گچی قشنگ با دو گوشواره دو طبقه در طرفین با پشت بغلهای کاشی کاری گردیده وجود داراست.
در هشتی های شمالی، جنوبی و شرقی تاق های آجری گنبد دار با تاق نماهای مختلف با لچکی کاشی کاری گردیده مشاهده میشوند.
حیاط غربی مسجد جامع سمنان به طول ۱۹/۰۵ متر، کامل خیس و زیباتر از ایوانهای دیگر تاسیس شده است و کاشی کاری و کتیبه های زیبایی داراست.
در پشت تراس غربی ، مقصوره قشنگ به طول ۲۱ متر قراردارد.
در بالای این مقصوره گلدسته ای وجود داراست که مشتمل بر گنبد کوچکی با پوشش کاشی فیروزه ای و ساق هشت ضلعی بلند میباشد.
در طرفین تراس غربی مسجد جامع سمنان ، دو شبستان مشتمل بر چهل طاق و سی ردیف مدور و کلفت در اواسط و پنج نیم ردیف در هر سمت که مجموعاً چهل ردیف میشود، جای دارد.
حیاط شرقی مسجد جامع سمنان به طول ۱۸/۰۵ متر دارنده شکوه نادر نظیری میباشد.
بر بالای تراس شرقی، گلدستهای قشنگ به طور طرح شش ضلعی، با پوشش هرمی صورت و نرده مشبک و چوبین جالبی عرض‌اندام می نماید.
در طرفین ایوانها و چهار گوش صحن، چهار مهتابی گرانقدر با اتاق ها و حجره هایی یکسری و در پایین آنان شبستان هایی با پنجره های مشبک آجری لعاب دار ایجاد شده است.

این کاروانسرای چهار ایوانی مستطیل تشریفات مشهد صورت را دارنده 28 متر ارتفاع و 93 متر پهنا نوشته میباشد که در دو طبقه آن 140 اتاق دارااست.
در پیشین، در راءس فی مابین سرا سکویی هشت ضلعی، برای پیاده کردن بارها وجود داشته میباشد. دور و اطراف این رتبه محل اجتماع سوداگران نیز بوده میباشد حیاط ها و ایوانچه هایی محیط فی مابین سرا را تسلط کرده اند که نشانگر قرینه سازی درین کاروانسراست.
در پشت این حیاط ها و ایوانچه ها ، حدود ۱۴۰ حجره و فرمان روا نشین در دو طبقه برای سکونت بازرگانان و کاروانیان قرار گرفته میباشد.
حجره های بنا شده در کناره های کاروانسرا ، چلیپایی صورت اند .
پشت حجره های جناح شرقی این کاروانسرا، اصطبل هایی سرتاسری بوده میباشد. این اصطبل ها ورودی مجزایی از بازار داشته میباشد اصطبل ها در شمال، دارنده یکسری حجره نیز بوده میباشد.
دالان های سرتاسری که در کاروانسراهای برون شهری در پشت حجره ها قرار داشتند و در آنجا کاروانیان توشه و بنه خویش را قرار می دادند، در کاروانسرای مامان فرمان روا نیز به طور خرد تری، در جناح های شرقی، غربی و جنوبی بوده میباشد با این تفاوت که دیگر در آنان چهار پایان وارد نمی شدند.
از حجره های کاروانسرای مامان سلطان بدین دالان ها راهی وجود داشته تا بازرگانان بتوانند از کالاهای خویش پشتیبانی نمایند.
میان دیوار غربی کاروانسرا و مکتب چهارباغ راهی باریک همانند غربال بوده که نگهبانان ضمن دروازه ورودی از آنجا هم می توانستند شیفت دهند و از کاروانسرا حفظ نمایند.
اساس طولی کاروانسرا به موازات بازارچه میباشد و بازارچه جانب شمالی کاروانسرا را فراگرفته میباشد.

در کشور ایران استعمال از بنا تشریفات مشهد گنبد (dome)، برای پوشش دهنه های گران قدر، پیشینه ای کهن دارااست. کمبود چوبهای پایدار و کشیده که در واقعیت عنصر اساسی پوشش تخت میباشد، باعث شد‌ه‌است که پوشش طاق و گنبد ترویج پیدا نماید. اجرای این اطراف در معماری کشور‌ایران از رده بالایی شامل است. هنرمند در معماری اسلامی اهل ایران غایت ذوق و سلیقه و آمادگی خویش را در بنای مساجد به فعالیت گرفته و خلال نظر کردن مسائل ساختاری و سازهای به بعد ها زیبای شناسانه گنبد نیز پرداخته میباشد.

پوشــش گنبدی صورت در جمهوری اسلامی ایران پییشنه ای دیرینه داراست.

گنبد مسجد در معماری اسلامی
گنبد مسجد تحت عنوان یکی‌از مهم ترین موادسازنده معماری اسلامی به ویژه در مساجد در لحاظ گرفته میشود. استعمال از گنبد مسجد در معماری اسلامی از زمانه بنی امیه از اورشلیم در 691 میلادی شروع شد. معلوم میباشد که گنبد مسجد در بدو تأسیس پایین تأثیر معماری بیزانس بوده میباشد.

پیاده سازی گنبد مسجد در معماری اسلامی، در انواع گوناگون آن، منجر شد تا معنا آنان در میان معماران مسلمان به جهت نمادگرایی متعالی، به یک کدام از مهم‌ترین عنصرها معماری اسلامی تبدیل گردد.

معماری اسلامی و به ویژه معماری مساجد، یک تصویر از کیهان یا این که آدم در بعدها کیهانی اوست.تن بشر معبدی میباشد که روح درآن استقرار می‌یابد.صحیح مانندکیهان که به نتیجه به عبارتی روح زنده میباشد.

اهم ویژگی ها و مختصات مدل تشریفات مشهد معماری پارسی به تفصیل ذیل میباشد:

۱- استعمال از سنگ بریده و منظم پاکتراش و گاهی صیقلی و تهیه و تنظیم شایسته ترین نوع مصالح از دید مرغوبیت و رنگ و دوام از هر جا که میسر بوده میباشد.

۲- فراهم کردن پی سازه یا این که سنگریزه و سنگ جنازه و بنای ساختمان بر روی رتبه و تختگاه.

٣- نهادن ستونها در حداکثر مسافت ممکن و تا طول بسیار چشمگیر و پیرایش سرستونها با جزئیاتی که برای تحمل توشه سقف چوبی به طور کامل متناسب و منطقی باشد.

۴- پوشش با پاد شاه تیر و تیرچه چوبی دشوار و درودگری گردیده.

5- پیرایش دیواره های فضا پلکانهای کوتاه و مالرو با نقشهای پر رنگ و کنگره های خوشگل و متناسب.

6- ساختن دیوارهای پارتیشن با آجر ناپخته و پیرایش داخلی و فرنگی با کاشی لعابدار.

٧- پرداختن به کف فرش با شایسته ترین مصالحی که در آن دوران یافت می گردیده است.

8- تعبیه سایبان و آفتابگیر منطقی و ضروری برای ساختمانها.

۹- در مدل معماری پارسی او‌لین مدل معماری در کشور‌ایران زمین آسمانه تخت با تیر و ردیف اجزاء مهم ساختمان بوده میباشد.

معماری این بنای تاریخی مشهد تشریفات مشهد مانند سایر بناهای معماری ایرانی یک معماری درونگراست.

یک حیاط والا در بخش بیرونی کاروانسرا طراحی شده است که پیرامون آن حجره ها و غرفه های تجاری مکان شغل کسبه بازار هست.

تراس کوچکتر در ضلع شرقی سرای تاریخی عزیزالله اف تاسیس شده است که در حقیقت بخش سری کاروانسرا را تعریف و تمجید کرده است یا به نوعی اندرونی بنا را شکل می دهد و با در کوچکی به گذرگاه هم محلی نحوه پیدا می کند.

در معماری کاروانسرای عزیزالله اف در گذر فرصت تغییرات چندانی شکل نداده می باشد به جز تعدادی الحاق اضافی در بخش داخلی بنا که این الحاقات تغییرات کلی در معماری اصلی کاروانسرا ساخت و ساز نکرده هست.

ظاهرا کاروانسرای عزیزالله اف به‌ مرور فرصت به‌ شدت تخریب گردیده و هیچ گاه نوسازی‌های اصولی بر روی ان اجرا نشده میباشد.
به کارگیری از بام تحت عنوان انبار و اجبار اضافه توشه بر روی ان ، تکرار ایزوگام های گوناگون سبب تخریب بیشتر این نصیب از سازه شد‌ه‌است.
سبک بنا ای سقف در طبقات دوم و سوم که به طور تخت میباشد ولی سقف ها در طبقات نخستین و همکف به صورت طاقی تاسیس شد‌ه‌است طاق‌های ضربی، دهانه‌های بلندمرتبه دارا هستند و هرمورد از این بنا‌ها که زخم ببینند به‌طور حتم روی بنای بنا اثر منفی خواهد گذاشت.
از ان جایی که‌این سرای دیرین هنوز جز بازارها و جای های پررونق دادوستد در مشهد به‌حساب می‌آید و با دقت به وجود قابل مراعات اجناس در‌این بازار جمعیت متعددی در آنجا رفت و آمد می نمایند به جا مانده فرهنگی بر آن شد تا مرمت و اما مقاوم سازی کاروانسرای عزیزالله اف تحت عنوان یک بنای تاریخی و به یاد ماندنی هرچه زودتر شروع گردد.

عصر حکومت سلطان عباس تشریفات مشهد صفوی زمان طلایی مدل اصفهانی تحت عنوان “لبریز تزئین ترین” مدل معماری اهل ایران محسوب می‌شود. به حکومت وصال سلسله صفوی در کشور ایران موجب به وجود داخل شدن حکومتی شد که کشور ایران بعداز سلسله ساسانیان به خویش ندیده بود ، مذهب (شیعه) و تشکیلات ناشی از آن سبب ساز شوید که‌این دولت بر کل شئون معاش عموم مسلط شود.

نقطع ی عطف دریافت کردن حیات عقلی شیعه در‌این عصر که همراه با تجمع متفکران و اندیشمندان شیعه در مرکزها عمده آن زمانه به ویژه اصفهان و تبادل آراء و ذهن ها آن‌ها میباشد ، عصر جدیدی را در مورد حکمت و فلسفه شیعه به هم پا داشت و جلوه ای از فرهنگ وتمدن را و در‌این مملکت اساس گذاری کرد.

درباره مدل معماری اصفهانی آن را به چهار عصر تقسیم کرده اند که زمان اولیه در طی حکومت صفوی یا این که معماری صفویه را عصر شکوفایی آن می‌دانند. طرحهای هنری اسلامی سیرتکامل ای از طراحیهای سنتی اهل ایران می‌باشند که در زمان زیبایی و ملاحتی که در کاربردهای متنوع و بر سطح اثرها و ابنیه متفاوت دارند.

مکتب دیرین قبل از اسلام
سابق ترین بنای فرهنگی/ تاریخی مکتب، بقعه تشریفات مشهد کشور‌ایران، مرتبط با اواخر هزاره دوم قبل از تولد میباشد، که در شهر شوش کشف گردیده‌است. از زمان مادها با اعتنا به عدم وجود خط، تاثیر مکتوبی در مشت وجود ندارد. در زمان هخامنشیان، دبیرخانه هایی وجود داشت که به تصویب کارها مملکتی می پرداختند. درین عصر دو دیوان وجود داشت که آن را به خط میخی و آرامی مکتوب کرده اند. شواهد تاریخی نماد میدهد مکتب خوب طب در مصر با مدد و کمکهای مالی داریوش تأسیس شد.

از مدرسه های تاریخی اصلی قبل از اسلام می اقتدار از مکتب جندی شاپور در خوزستان اسم پیروزی که در فلسفه و پزشکی آوازه داشت. با دقت به عظمت حکومت های متفاوت جمهوری اسلامی ایران در آن زمان و پیوندها تجاری و سیاسی در سرتاسر امپراتوری کبیر و حتی سوا آن، تربیت دبیران کارآزموده موردنیاز بود. به علاوه وجود مذهب‌ها گوناگون احتیاج به راهبان، مغان و همینطور شاگردان جهت تداوم و تسهیل کارها مذهبی، سیاسی و تجاری داشت.

از ویژگیهای یادگرفتن در زمان پارتیان اطلاعاتی در اختیار وجود ندارد. در زمان ساسانیان جامعه کشور ایران در صدد تربیت شهروندی مذهبی و وطن پرست بود. به جهت طبقاتی بودن جامعه یادگرفتن و آموختن به صورت خاص به تسلط و ثروتمندان وابستگی داشت. از طرفی دیگر یادگرفتن های اخلاقی در معابد و زرتشتی و آموزه های رفتاری در آگوارها برای عوام مردم ارائه میشد. در پیمان ساسانیان، از طرز معماری اهل ایران کاخ ها برای مدرسه های و مرکزها آموزشی استعمال میشد . مکتب جندی شاپور در‌این عصر در قضیه پزشکی و فلسفه از آوازه بخش اعظمی برخوردار‌است.

گلشن دولت آباد یکی‌از زیباترین گلشن های تشریفات مشهد کشور ایران به شمار می رودکه در وسعتی نزدیک به 6.4 هکتار تاسیس گردیده‌است.
در طول محمد تقی خان، گلشن دولت آباد از سمت شمال به خیابانی می رسید که درختان اکثری داشت؛ بطوریکه این درختان ،بازدارنده روئت کرد از بیرون به درون گلشن می شدند.
بدین منجر این خیابان را “هزار درخت” نیز می گفتند که پهنا 4تا 5 متر و طولی بیش تر از 20 کیلومتر داشت و به سمت رحیم آباد می‌رفت.
در سمت شرق گلشن نیز خیابانی بطول 8 کیلومتر قرار داشت و از سمت غرب گلشن به مسیل رودخانه ی کم آب محصور می‌شد.
در‌این فرصت گلشن سوا حصار شهر یزد قرار داشت. با بسط یافتن شهر، این گلشن در زمان قاجاریه متصل به دروازه”چهار منار” ولی همچنان بیرون شهر قرار می گرفت.
با سپری شد فرصت، بافت شهری اطرف آن را لبریز کرد ، بطوریکه در زمان پهلوی ساخت‌و‌ساز حومه شهر ی پیرامون آن را فرا گرفت و کم کم گلشن در راءس شهر یزد قرار گرفت.
طرح گلشن دولت آباد یکی‌از اصیل ترین و بدیع ترین طرح های گلشن قانونی اهل ایران میباشد.
سطح گلشن به دو قسمت با دور و بر مستطیل با بعدها 116 در 274 متر و 104 در 278 متر ، تقسیم می‌گردد که به طور عمود بر هم قرار گرفته اند.
اساس تقارن مستطیل بزرگتر شالوده مهم گلشن دولت آباد در راستای شمال غربی جنوب غربی با زاویه 30 سکو نسبت به پایه غربی- شرقی قرار می‌گیرد.
ش

موادتشکیل دهنده و اجزای تشکیل تشریفات مشهد دهنده کاروانسرای مامان پادشاه دربرگیرنده: ورودی، هشتی،تراس،در بین سرا،ایوانچه، حجره و اصطبل میباشد
ورودی
اکثری از کاروانسراهای والا و خوب بیش تر از یک ورودی داشتند چون در‌این‌حالت‌ ، اشخاص بیشتری از کاروانسرا عبور می کردند . مانند پاساژهای مدرن که در حالتی که در امتداد یک مسیر یا این که منش قرار گیرند ، بارونق خیس میشوند. این سیرتکامل کاروانسراها نیز به باعث آن که در مسیر یک روش یا این که معبر واقع می شدند، رونق بیشتری پیدا می کردند، کاروانسرای مامان سلطان در بازار اصفهان نیز بیش تر از یک ورودی داشته میباشد.در میان سرا
دربین سرا علامت دهنده دگرگونی و گسترش طرح کاروانسراها در عصر های میانی و آخری میباشد. هیبت دربین سراها اکثر وقت ها به طور مربع یا این که مستطیل با کناره های پخ میباشد.. بدین ترتیب روش طرح فضاهای بنا شده در کنج در کاروانسرا مامان سلطان به صورت قاعده چهارضلعی با کناره های پخ میباشد.

نظم و پیمون در کاروانسرا مامان پادشاه به کمال خویش می‌رسد، بطوری که در این موسسه پیچش و کامل بندی دنیوی منجر قرار گیری دنیوی در شالوده دو فی مابین سرای مکتب و کاروانسرا می گردد.